Anna Wylegała Books

Reforma rolna, czyli wywłaszczenie wielkich właścicieli ziemskich i przekazanie części ziemi chłopom, przeprowadzona w latach 1944–1945, to jedno z najsłabiej zbadanych wydarzeń w powojennej historii Polski. W PRL starano się udowodnić, jak bardzo polepszyła się sytuacja chłopów i robotników rolnych. Po 1989 roku pojawiły się wspomnienia ziemian dotyczące procesu wywłaszczenia, a publikacje o wsi skupiły się na oporze wobec kolektywizacji oraz konsekwencjach funkcjonowania PGR-ów. Książka Anny Wylegały wypełnia tę lukę, odpowiadając na pytanie, jakie doświadczenia miała reforma rolna dla poszkodowanych, jak ziemianie oraz dla tych, którzy z niej skorzystali, jak służba folwarczna i bezrolni chłopi. Autorka bada konkretne miejsca i społeczności, takie jak dwory przekształcone w biura spółdzielni czy przedszkola, oraz zmiany w strukturze przestrzennej i społecznej wsi. Opisuje także pamięć o reformie wśród potomków chłopów i ziemian oraz współczesne postawy wobec dziedzictwa dworskiego. Reforma rolna to jedno z najważniejszych wydarzeń XX wieku w Polsce, które miało przełomowe skutki dla struktury własności na wsi, a jej emocjonalne konsekwencje, takie jak strach i nadzieje, są przedmiotem tej dobrze napisanej książki.

Książka stanowi porównawcze case study pamięci społecznej w miejscach, które na skutek wojennych i tużpowojennych czystek etnicznych, masowych przesiedleń i migracji doświadczyły niemal całkowitej wymiany ludności. Żółkiew – do 1939 roku wieloetniczne (zamieszkane przez Żydów, Polaków i Ukraińców) miasteczko w województwie lwowskim, należące do II Rzeczpospolitej – po wojnie weszła w skład Ukraińskiej SRR. Krzyż, przed wojną niemiecki Kreuz (Ostbahn), znalazł się po 1945 roku w granicach polskich „ziem odzyskanych”. Oba miasta nie tylko straciły większość swoich mieszkańców i znaczną część tkanki miejskiej, zostały również pozbawione dotychczasowej tożsamości i historii. To samo spotkało ludzi, którzy do Krzyża i Żółkwi przyjechali: niezależnie od tego, czy byli migrantami przymusowymi, czy dobrowolnymi, musieli rozpocząć nowe życie i przystosować się do zupełnie nowych warunków. Musieli też – fizycznie i symbolicznie – zająć miejsce tych, których we wspomnianych miejscowościach już nie było. Na podstawie analizy ponad stu pięćdziesięciu wywiadów biograficznych i biograficzno-tematycznych autorka odtwarza proces kształtowania się nowej, powojennej rzeczywistości społecznej w obu miastach, ograniczony przez represywny system polityczny, wewnętrzne konflikty i indywidualne ludzkie dramaty. Pokazuje, w jaki sposób różne grupy nowych mieszkańców odnoszą się do przeszłości grupy własnej, obcego miejsca zamieszkania oraz ludzi, którzy żyli tu przed nimi. Pamięć przesiedlenia i postmigracyjna rekonstrukcja tożsamości, dynamika procesów zakorzenienia w różnych pokoleniach mieszkańców Krzyża i Żółkwi, lokalne spory o bohaterów i zdrajców – to najważniejsze tematy pojawiające się w książce. Osadzając analizę empiryczną w instrumentarium teoretycznym współczesnych studiów nad pamięcią biograficzną i zbiorową, praca proponuje oryginalne spojrzenie porównawcze na problematykę pamięci w Europie Środkowo-Wschodniej.