Paryż Marek Books

A cutting-edge study that shows how awkwardness uncovers feminist politics at work in the digital age.

Szkice zebrane w tym tomie układają się w mozaikowy obraz prozy amerykańskiej ostatnich sześćdziesięciu lat. Pokazują żywotność tradycji literackich i akcentują znaczenie nurtów polemicznych. Uwypuklają różnorodność narracyjnych form i odkrywają ideologiczne podteksty dzieł Philipa Rotha, Cormaca McCarthy`ego, Thomasa Pynchona, Susan Sontag, Toni Morrison, Breta Eastona Ellisa, Jeffreya Eugenidesa, Michaela Chabona i innych amerykańskich mistrzów pióra.

O ile na początku XX wieku powstały różne wersje mitologii pogranicza, w których „białym” osadnikom i „czerwonym” Indianom, czy też kobietom i mężczyznom, wyznaczono z góry ustalone, przeciwstawne role, o tyle w drugiej połowie stulecia ostre podziały etniczne czy genderowe bywały odwracane i zacierane w próbach zamiany mitologii w zbeletryzowane wersje historii społecznej, ekonomicznej i politycznej amerykańskiego Zachodu. Nie oznaczało to jednak rezygnacji z ambicji estetycznych i tworzenia wielkich dzieł na kanwie westernowych fabuł i konwencji. Wydaje się wręcz, iż procesy demitologizacji uwolniły twórczą wyobraźnię i umożliwiły powstanie poważnej literatury. Problematyzuje ona obraz przeszłości amerykańskiego Zachodu, co niekoniecznie oznacza porzucenie zapisów mitotwórczej wyobraźni: autorzy współczesnych westernów wydają się raczej kierować chęcią wykreowania mitu alternatywnego wobec klasycznych konwencji, a więc mitu, który pełniej i wnikliwiej objaśniałby zawiłości ponowoczesnej historii Ameryki. [Ze wstępu Agaty Preis-Smith]

Annie Proulx należy do grona najważniejszych współczesnych pisarzy amerykańskich związanych z nurtem literatury regionalnej. Urodziła się w 1935 roku w Norwich w stanie Connecticut. Przed swoim debiutem literackim, na początku lat 80. na łamach czasopisma Esquire, wydała kilka poradników, m.in. ogrodniczych. W 1988 roku ukazała się jej pierwsza książka tom krótkiej prozy Pieśni serca i inne opowiadania, a cztery lata później pierwsza powieść Pocztówki. Literacki dorobek Proulx obejmuje pięć powieści, cztery zbiory opowiadań i jedną książkę wspomnieniową. Na kanwie jej utworów powstały dwa głośne filmy kinowe Kroniki portowe (2001) i Tajemnica Brokeback Mountain (2005) oraz serial telewizyjny Drwale (2020). Proulx jest laureatką nagrody Pulitzera, National Book Award i PEN/Faulkner Award. W wymiarze filozoficznym i egzystencjalnym pisarstwo Proulx sytuuje się w tradycji naturalizmu. Człowiek w jej prozie to byt biologiczny, nierzadko albo w pewien sposób ograniczony przez czynniki fizyczne, albo napędzany przez bodźce, nad którymi nie ma kontroli. Pisarka z reguły portretuje przedstawicieli nizin społecznych, ludzi niemających już sił, by próbować przełamać impas, w jakim się znaleźli. Jak najdalszy od idyllicznych sentymentów sposób pisania o doświadczeniu miejsca osadza jej twórczość w nurcie tzw. nowego regionalizmu. Proulx wywraca na nice pastoralne konwencje opisu krajobrazu, pokazując, jak degradujące dla ludzkiej psychiki bywa ciężkie życie pośród pięknej przyrody. Obserwuje zarazem procesy utowarowienia kultury regionalnej, odbierając je jako symptomy niebezpiecznej tendencji ery globalizacji.

Autor omawia i przybliża utwory pisarzy amerykańskich XX i XXI wieku - dzieła włączone do kanonu twórczości literackiej. Zachęca do zastanowienia się, jak funkcjonują pojedyncze teksty jako elementy składowe dorobku danego autora, nurtu, tradycji gatunkowej albo tematycznej. Nie mówi jednak o kanonie jako o czymś ustalonym i utrwalonym, tylko o jego przestrzeniach – głównych i niszowych, względnie trwałych i przemijających. Podsuwa pytania o czynniki decydujące o rozpoznawalności dzieł literackich i o to, na jakich zasadach taka rozpoznawalność podlega uhistorycznieniu.

W publikacji przedstawiono sylwetki i dorobek autorów, którzy stali się ikonami Beat Generation oraz pisarzy dalszego planu: Johna Clellona Holmesa, Jacka Kerouaca, Allena Ginsberga, Williama S. Burroughsa, LeRoi Jonesa/Amiri Baraki, Lawrence'a Ferlinghettiego, Joyce Johnson, Diane di Primy i Richarda Brautigana. Mit Pokolenia Beatu to jeden z najbardziej wyrazistych mitów kultury amerykańskiej XX wieku. Ta generacyjna nazwa niemal automatycznie przywodzi na myśl stworzony przez Allena Ginsberga w Skowycie zbiorowy portret młodych, wrażliwych Amerykanów, zagubionych i zbuntowanych, uciśnionych i radykalnych, pragnących wolności i popadających w ekscesy. Dlaczego właśnie bitnikom udało się zbudować tak trwały generacyjny mit, skoro prawie każde amerykańskie pokolenie ubiegłego, niespokojnego wieku miało powody, by uważać się za stracone? W jakim stopniu zadecydowały o tym nietuzinkowe biografie, frapujące charaktery i indywidualne talenty najważniejszych pokoleniowych pisarzy, a w jakim rosnące zainteresowanie mediów i szeroko pojętych kręgów opiniotwórczych, nierzadko bardzo krytycznych wobec zbuntowanej młodzieży, które pomogło rozdmuchać modę na Beat? O bitnikach napisali w tej książce: Jerzy Durczak, Jacek Gutorow, Justyna Kociatkiewicz, Ewa Barbara Łuczak, Krzysztof Majer, Paweł Marcinkiewicz, Mirosław Aleksander Miernik, Łukasz Muniowski, Marek Paryż, Alicja Piechucka, Andrzej Pietrasz, Tadeusz Pióro, Tomasz Sawczuk i Marianna Strychowska.

Autor przygląda się najnowszej prozie amerykańskiej w różnych kontekstach, z których ona wyrasta i do których się odnosi: społecznych, historycznych, geograficznych, politycznych. Każde wydarzenie lub zjawisko odciskające trwały ślad w świadomości i wrażliwości ludzi spotyka się w dużej skali z odzewem na amerykańskim rynku książki jako przykłady można podać 11 września 2001 roku, kryzys ekonomiczny z roku 2008 czy ekspansję Internetu. Prezydentura Donalda Trumpa, która mocno porusza intelektualne kręgi społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, też przypuszczalnie zaowocuje dość wyraźnie na polu literatury. Miarą zakorzenienia współczesnej prozy amerykańskiej w kulturze jest wszak nie tylko wyczulenie pisarzy na możliwe implikacje aktualnych okoliczności, ale też stopień odzwierciedlenia świadomości historycznej w ich utworach. Przeszłość nieustannie powraca w literaturze tworzonej za oceanem, Amerykanie chyba najlepiej spośród wszystkich nacji opanowali sztukę przepracowywania zaszłości dziejowych za pomocą form narracyjnych. Literatura amerykańska jest też (zawsze była) zakorzeniona w przestrzeni i na jej przykładzie doskonale widać kulturotwórczą rolę pisarstwa regionalnego. W najnowszej prozie amerykańskiej nie zanikła tradycja eskapistyczna, mająca kluczowe znaczenie od czasów romantyzmu. Ucieczka pozostaje przewodnim motywem tematycznym, ale eskapizm ma też ciekawe przejawy formalne. Nie przedawniła się istota lekcji Nathaniela Hawthorne'a, który przeszło sto pięćdziesiąt lat temu w przedmowie do Domu o siedmiu szczytach zdefiniował romans jako gatunek amerykański i napisał o potrzebie szukania obszarów, gdzie wyobraźnia uwolniłaby się z rygorów realności.

Joan Didion amerykańska powieściopisarka, dziennikarka, eseistka i autorka scenariuszy. Często pisała o swoich korzeniach i krytycznie patrzyła na historyczne dziedzictwo rodzinnego regionu, pokazując, że determinacja pionierów wypaczyła ich mentalność, ponieważ kształtowała skłonności wsobne i eksploatacyjne. Jej książkowym debiutem była powieść Rzekobieg (1963), a sławę przyniosły dwa zbiory esejów i reportaży opisujących Amerykę doby kontrkultury: Dryfując do Betlejem (1968) oraz Biały album (1979). Na początku nowego stulecia Didion odniosła wielki sukces dzięki książce Rok magicznego myślenia (2005) przejmującym pamiętniku żałoby po śmierci męża.