Paweł Smoleński Books

Po zmianie granic w Polsce Ludowej pozostało siedemset tysięcy Ukraińców, którzy nie pasowali do nowej wizji państwa. Wiosną 1947 roku władze postanowiły „rozwiązać ostatecznie problem ukraiński”, rozpoczynając deportacje obejmujące wszystkich „podejrzanych o ukraińskość”, w tym Łemków oraz mieszane rodziny polsko-ukraińskie. Zmasowana akcja trwała trzy miesiące, a niektórzy badacze twierdzą, że zakończyła się na przełomie września i października 1947 roku, choć mniej systematyczne wywózki trwały jeszcze przez wiele lat. W sumie deportowano około 140–150 tysięcy osób, a w wielu wsiach w Bieszczadach, Beskidzie Niskim, Lubelszczyźnie i Chełmszczyźnie zapanowała cisza. Wysiedleni osiedli w odległych miejscach, takich jak Olsztyn czy Dolny Śląsk, a ich strach przekazywano z pokolenia na pokolenie. Każdy naród ma w historii wydarzenia, o których woli nie pamiętać. O akcji „Wisła” milczano lub przedstawiano ją w sposób propagandowy. Autor, podążając śladami odważnych historyków, przedstawia przerażający obraz gehenny Ukraińców i Łemków, obywateli Polski, na których wyrok wydała totalitarna dyktatura, wspierana przez polski szowinizm. To ważne świadectwo, które ukazuje patriotyzm jako obowiązek mówienia prawdy. Przejmująca lektura.

Pasjonująca opowieść o Izraelu w dwudziestu kilku znakomitych reportażach prowadzi nas po zaułkach miast, miasteczkach i kibucach, plażach, knajpach i świątyniach. Autor, Paweł Smoleński, rozmawia z ludźmi, słuchając ich opowieści. Pisze o kobietach ze stowarzyszenia Sziruk, życiu osadników w Strefie Gazy, syndromie Jerozolimy, a także o codziennym życiu po obu stronach muru oddzielającego Izrael od terytoriów palestyńskich. Jego teksty dotyczą rabinów, sprzedawców marihuany, chasydów, polityki, lęku i nadziei, a także kulturowego tyglu Żydów z różnych krajów. Smoleński ma oko reportera, umysł naukowca i serce poety, co sprawia, że jego prace wykraczają daleko poza dziennikarstwo. Nie pisze o wyimaginowanym Izraelu, lecz o tym, który istnieje w codziennych rozmowach i na ulicach. Jego reportaże są kwintesencją współczesnego Izraela, ukazując konflikty, różnice między religijnym a świeckim, oraz determinację ludzi, by urzeczywistnić mit. Książka, będąca hołdem dla Jerozolimy i Tel Awiwu, potwierdza, że polski reportaż ma wyjątkową jakość.

Po wyjściu z Egiptu, po czterdziestu latach tułaczki na pustyni, kiedy odeszło na tamten świat pokolenie malkontentów i niedowiarków, Pan kazał Mojżeszowi wejść na górę z łańcucha Abarim i pokazał mu kraj, który wybrał dla swojego ludu. Mojżesz był już stary, niedołężny i miał nigdy nie postawić stopy na ziemi Izraela. Ale zanim umarł, poprosił Boga, by wskazał jego następcę, który wprowadzi naród wybrany do ziemi obiecanej. „Weź Jozuego, syna Nuna” – odpowiedział mu Pan. Na Zachodnim Brzegu biblijne opowieści sprzed tysięcy lat znaczą tyle samo, co doniesienia prasowe, są równie realne i aktualne. Dla coraz liczniejszych żydowskich osadników słowa Księgi są podstawą roszczeń do tej ziemi. Ale co począć z arabskimi sąsiadami? Uwikłani w historię Izraelczycy i Palestyńczycy tkwią w pułapce nienawiści, od której nie ma ucieczki. Paweł Smoleński po raz kolejny imponuje bezstronnością i wnikliwością spostrzeżeń. Patrzy, słucha, zadaje pytania i próbuje opisać świat wymykający się łatwym ocenom.

Każdy słyszał kiedyś o Kurdach, ale czy wiemy o nich coś, co wymykałoby się stereotypom powielanym przez telewizyjne migawki Zielone migdały to owoc podróży do Iraku i Kurdystanu, które autor odbył w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Znajdziemy tu zarówno historię prześladowań Kurdów, jak i ich partyzanckiej walki o niepodległość pod przywództwem klanu Barzanich. Smoleński odwiedza miejsca konstytuujące kurdyjską tożsamość muzeum ludobójstwa w Halabdży i jazydzkie sanktuarium Lalisz, ale spotyka się też ze zwykłymi ludźmi w ich codziennym życiu, pomiędzy pracą a wizytą w centrum handlowym, z powracającymi do kraju emigrantami i tymi, którzy bez wahania oskarżają rządzących o nepotyzm.

Ten alfabet winien zaczynać się od I. Bo I dotyczy jednego z najgorętszych I, jakie kiedykolwiek pojawiły się w geografii, polityce, kulturze Izraela. I jak Izrael, kraj na Bliskim Wschodzie, z historią zależy, jak kto liczy trwającą lat siedemdziesiąt z haczykiem lub pięć tysięcy z hakiem. Dotyka Morza Śródziemnego i Czerwonego. Powierzchnia dwadzieścia dwa tysiące kilometrów kwadratowych. Około dziewięciu milionów mieszkańców w 2020 roku. Izrael ma co najmniej jedną rzekę znaną na całym świecie (Jordan), jedno jezioro (Galilejskie), pustyń dość, za to miejsc świętych więcej niż gdziekolwiek indziej. Po ziemi Izraela chadzali prorocy: Abraham, Jakub i Dawid. Mieszkał tu Jezus, a Mahomet właśnie z Izraela odbył swoją podróż do nieba.

"Okrucieństwo dyktatury, nędza wolności, arogancja najeźdźców… Wszystko to i o wiele więcej zobaczymy w dramatycznych opowieściach Irakijczyków, które powierzyli Pawłowi Smoleńskiemu. Nie jest to książka wpisująca się w spór o słuszność lub niesłuszność interwencji wojskowej w Iraku. To rzecz o losie kraju i ludzi, po których przejeżdżały walce Historii. Wreszcie z dala od zgiełku telewizyjnych fajerwerków i wojennej propagandy możemy wsłuchać się w głosy Irakijczyków. Są różne, bardzo różne. I nic tu nie jest proste ani oczywiste, zwłaszcza dla nas, ludzi z innego świata. Posłuchajmy tych głosów. Koniecznie". Artur Domosławski "Smoleński nie występuje tylko w roli kronikarza, lecz komentatora wydarzeń i relacji nieraz ze sobą sprzecznych. Ta książka jest dziełem wstrząsającym w swojej wymowie. Dzięki Smoleńskiemu odkryjemy, co myślą dziś wahabici, oficerowie wywiadu i bezpieki Saddama, i jak działają niektóre stowarzyszenia mistyczne". Hatif Janabi, "Gazeta Wyborcza" "Nigdy nie byłem w Bagdadzie. Wiem jednak - po przeczytaniu książki Pawła Smoleńskiego - że uczynię wszystko, by tam pojechać. By poznać to niezwykłe - w swym micie i w swym nieszczęściu - miasto kalifów i dyktatorów, miasto buntowników i ludzi przetrąconych, miasto, które zmaga się ze swoim losem. Irak jest wielkim i ciężkim doświadczeniem naszego czasu. Udział Polski i Polaków w misji stabilizacyjnej to często przedmiot krytyki. Byłem innego zdania. Uważałem, że wsparcie akcji militarnej przeciwko reżimowi, który terroryzował, torturował i zabijał Irakijczyków, to wojna sprawiedliwa. Ale można wygrać wojnę i przegrać pokój. Pasjonująca książka Pawła Smoleńskiego utwierdziła mnie w tym przekonaniu. Tłumaczy, jak bardzo skomplikowany jest dzisiejszy Irak. Co najważniejsze jednak: cała europejska i amerykańska, a także polska debata na temat Iraku odbywa się praktycznie bez udziału samych Irakijczyków. Z kart książki przemawiają właśnie Irakijczycy. Warto ich wysłuchać". Adam Michnik "Książka Pawła Smoleńskiego jest znakomitym przykładem reportażu literackiego i zajmuje godne miejsce w tradycji tego nurtu ostatniego półwiecza, obok takich autorów jak Pruszyński i Wańkowicz. Jest dziełem rozgrywającym się - jak każda dobra literatura - na różnych planach. Przede wszystkim jest reportażem o Iraku, ale autor nie zatrzymuje się na komentowaniu doraźnych wydarzeń i komunikatów z linii frontu. Stawia sobie zadanie dużo bardziej ambitne - chce zrozumieć społeczeństwo muzułmańskie, jego kulturę, tradycję i sposób myślenia. Obiera drogę, którą reporterzy podążają od czasów Herodota - rozmowy z ludźmi i relacjonowania ich opowieści". Ryszard Kapuściński

Ve více než dvaceti reportážích nás Paweł Smoleński provádí po uličkách izraelských měst, kibucech, plážích, hospodách nebo svatyních. Všude tam, kde je to možné, po salónech i bazarech, hovoří s lidmi a poslouchá jejich příběhy. Izrael je snad více než kterýkoliv jiný stát tvořen sny, strachem a nadějí. Smoleński svým vyprávěním proniká pod povrch dnešní židovské "země zaslíbené". Píše o zvláštní atmosféře Jeruzaléma a jeho "syndromu", o obyvatelích kibucu, rabínech a chasidech, moderní tváři země, cituje z málo známé reportáže Amose Oze. Reportáže jsou spojeny zejména s bouřlivým obdobím likvidace osad v pásmu Gazy v roce 2005, na tomto pozadí ovšem Smoleński představuje stále platné paradoxy a traumata dnešního Izraele a jeho nejistou budoucnost. Paweł Smoleński, reportér a novinář deníku Gazeta Wyborcza, získal za knihu Izrael už se nevznáší prestižní Cenu Beaty Pawlak.

Polský reportér Paweł Smoleński navštívil Irák po Saddámově pádu. Hovořil s místními politiky, duchovními, vojáky i běžnými Iráčany. Zavádí čtenáře mezi irácké šíitské věřící slavící poprvé po řadě let Saddámem zakázaný svátek ašúrá, mezi derviše probodávající v mystickém vytržení svá těla, politiky i aktivisty pokoušející se vypořádat s dědictvím mnohaleté diktatury, mezi mudžáhidy zabíjející "bezvěrce, zrádce, americké špiony a odpadlíky" i do nechvalně proslulých vězení. Ukazuje, nakolik byl Irák za dob americké vojenské intervence rozpolcený, ale i barvitý. Na jeho reportážích zaujme šíře záběru i vnímavost, s jakou se "člověk Západu" pokouší porozumět cizí kultuře. Na základě konkrétních lidských osudů se z vyprávění vynořuje portrét mnohovrstevnatého muslimského světa i univerzálnější obraz totality a rozvratu, jaký zanechává v lidských duších. Pomáhá nám tak porozumět i situaci, v níž se ocitá nyní Evropa.

Šče ne vmerla i ne vmre je živelný rozhovor, písaný v zhone, zahorúca, ako pokus zachytiť pulzujúci rytmus histórie, ktorá tak úpenlivo upriamila pozornosť na východnú hranicu Európy. Je to vášnivý rozhovor poľského reportéra Pawła Smoleńského s Jurijom Andruchovyčom, ukrajinským básnikom, prozaikom a hudobníkom, ktorý spolu s tisíckami ľudí protestoval na Námestí nezávislosti. Je to pokus o prehodnotenie vnímania národného úspechu a prehry, pýchy i predsudkov k susedom. Majdan, Janukovyč, Krym, Donbas, Putin atď. sú pojmy, ktoré minulý rok dominovali skoro vo všetkých európskych tlačových agentúrach. Slová tejto knihy boli písané v momente, keď boli oči celého sveta obrátené na Ukrajinu.

Jehudovi nezáleží na mieri ani na spravodlivosti; len si myslí, že ľudia by mali vedieť. V rámci edície „Prekliati reportéri” vychádza kniha reportáží Pawła Smoleńského o konflikte a dvoch krajinách. Je ešte možné dosiahnuť mier na území Palestíny a Izraela? Paweł Smoleński sa vydáva na citlivé miesta, skúma predlžujúci sa múr, číta o samovražedných útokoch a počúva o nenávisti. Snaží sa pochopiť zložitú situáciu, aj keď vie, že to nebude jednoduché. Uvedomuje si dynamiku konfliktu, kde sa „antihrdina“ môže rýchlo zmeniť na hrdinu. Jeho porozumenie sa mení z dňa na deň; v nedeľu sa snaží nerozmýšľať. Rozhovory s Pawłom Smoleńským vyvolávajú zaujímavé otázky o Blízkom východe. Môže sa zdať, že hlboké porozumenie tomuto paradoxnému regiónu nemôže pochádzať z Poľska, ale jeho otázky a dôvtip dokazujú, že reportér, ktorý sa zaoberá politickými otázkami, musí byť zvedavý a poctivý. Musí mať dostatočnú vytrvalosť, aby sa nenechal zmiasť frázami a hľadal zložitejšie odpovede.