Marceli Kosman Books

The studies collected in this volume are a selection of my papers on historical and political culture as well as historical political science. With a single exception (The Christianization of Lithuania), they have come into existence over the several decades following the year 1987, which was the year when my connection as a full-time faculty member of the then Institute, and at present the Faculty of Political Science and Journalism at Adam Mickiewicz University in Poznañ, started. The University had become my Alma Mater thirty years before, when in 1957 I commenced my historical studies at the then Faculty of Philosophy and History. Over these years I have been climbing up the ladder of the academic hierarchy taking a fascinating scientific journey through the centuries, starting in the late Middle Ages, and gradually approaching the present.1 My attention was mainly focused on myths and facts, on the historical culture of society, and the place it holds in political education. This enabled me to easily enter research studies in political science and resulted in creating a team involved in studies into political culture on an international scale. Opis stanowi fragment Wstępu

Obecna publikacja jest trzecią w cyklu studiów nad kulturą polityczną i kulturą historyczną w Polsce i poświęconą wybranym zagadnieniom dotyczącym relacji między faktami i mitami w propagandzie politycznej. Stąd tytuł, który w tłumaczeniu z języka łacińskiego oznacza: rozróżniać prawdę od fałszu. Discernere vera ac falsa, to zasadnicze przesłanie w pracy badacza. Określenie to weszło przed czterema wiekami do kanonu podstawowych pojęć w warsztacie badawczym historyka, odkąd stało się hasłem przewodnim hagiografów belgijskich, wydawców rozpoczętej w 1629 r. fundamentalnej serii Acta sanctorum. Choć uczeni przyjęli wyniki ich prac z uznaniem, to wśród ówczesnych propagandystów ich działania wywołały prawdziwe oburzenie, ponieważ uderzały w uświęconą od wieków i swobodnie rozwijaną także w czasach Kontrreformacji, a może właśnie ze zdwojoną wówczas siłą, mitologię kościelną. Obalały niepodważalne dotąd wersje na temat bohaterów kultu świętych. Najbardziej bodaj dotknęły zakonu karmelitanów, ponieważ dotykały postaci patriarchy jerozolimskiego św. Alberta, twórcy reguły zakonnej tego zgromadzenia, a także wiązania jego genezy z biblijnym prorokiem Eliaszem. Opis stanowi fragment Wstępu

Zebrane w tym tomie rozprawy i szkice powstało w ostatnim dwudziestoleciu. Nad wszystkimi tekstami unosi się duch XVII-wiecznego hasła bollandystów belgijskich, twórców nowożytnej krytyki historycznej, którym przyświecało hasło: discernere vera ac falsa, czyli odróżniać źródła prawdziwe od fałszywych. Te pierwsze stanowią podstawę badań dla historyka, który niestety ma do czynienia w swej pracy z mnóstwem plew, jakimi z upodobaniem posługują się od wieków propagandyści, służąc pozyskiwaniu dla swych mocodawców opinii publicznej. Jakie są tego efekty, obserwujemy na bieżąco, zwłaszcza że wykorzystywane są tu nowoczesne środki masowego przekazu. W tytule tomu zaś postawiliśmy obok siebie kulturę polityczną i historyczną, by podkreślić, że argumentacja odwołująca się do przeszłości jest z predylekcją w oddziaływaniu na opinię publiczną stosowana, najczęściej przy ignorancji lub lekceważeniu sprawdzonej przez badaczy faktografii. Opis stanowi fragment Wstępu

Pod hasłem interrex zwracamy uwagę na ewolucję roli pierwszej postaci w dziejach Kościoła polskiego w minionym tysiącleciu, od czasu utworzenia metropolii gnieźnieńskiej, aż po pierwsze lata XXI wieku, kiedy daleko idące zmiany polityczne przeżywa Państwo wraz z wejściem w struktury jednoczącej się Europy, a także Kościół katolicki, mimo swej stabilności również podlegający zmianom cywilizacyjnym, zwłaszcza zapoczątkowanym przez Vaticanum II. Obchodzone w symbolicznym roku 1966 Millenium, do którego w tym samym czasie, ale „obok siebie” przygotowywały się obie instytucje, wykazało – mimo wszelkich prób izolacji podejmowanych w ówczesnej sytuacji historycznej – wspólnotę dziejową w kolejnych epokach historycznych, łączył je bowiem ten sam naród i jego losy od czasów piastowskich przez jagiellońskie, Rzeczpospolitą szlachecką, zabory i Polskę odrodzoną w jej różnych odcieniach, od 1918 do chwili obecnej. Opis stanowi fragment Wstępu

Wśród polskich powstań wymienia się przede wszystkim kościuszkowskie, pięć wielkopolskich, listopadowe, krakowskie 1846 r., styczniowe, trzy śląskie oraz warszawskie. W odniesieniu do każdego stawia się pytanie: czy było potrzebne, czy wybuchło we właściwym momencie. Ze zrozumiałych względów nie budzi ich tylko jedno, wielkopolskie z 1918/19 r. Wszystkie pozostałe bowiem zakończyły się niepowodzeniem, ono jedno sukcesem w dobie odbudowy państwowości po pierwszej wojnie światowej. (...) Powstanie Wielkopolskie jako jedyne wybuchło w racjonalnie uzasadnionym momencie, z realną szansą na sukces. Owszem, i w tym wypadku istniało ryzyko, bo przecież pokonana Rzesza dysponowała jeszcze na wschodzie silną armią, a na zachodzie miała swoich patronów. Ci, zwłaszcza Anglia, byli przecież gotowi za cenę swych własnych interesów poświęcić sprawy odradzającej się wśród krwawych bojów Polski. Tymczasem bezczynność i złudna wiara w sprawiedliwe werdykty mocarstw obradujących na konferencji pokojowej w Paryżu (zwolenników takiej postawy nie brakowało nad Wartą), zapewne doprowadziłyby do mniej korzystnego wytyczenia granicy polsko-niemieckiej po definitywnym zakończeniu wojny. Aktualnie zaś – w artykule ogłoszonym na 90-lecie tamtych wydarzeń – zarysowałem w oparciu o aktualny stan badań ich miejsce wśród wystąpień zbrojnych o utrzymanie, a następnie odzyskanie niepodległości między 1794 a 1918 rokiem. Zarówno ów zarys, jak i obecna publikacja stanowią, bez wnikania w kronikarskie szczegóły i dyskusje między badaczami koncentrującymi się nad erudycyjnymi analizami, element badań nad polską kulturą polityczną.

W religii chrześcijańskiej krzyż zajmuje szczególne miejsce jako znak męczeństwa Chrystusa, z którym związane jest dzieło odkupienia i zbawienia. Dziś prawo własności do niego roszczą sobie w naszym kręgu kulturowym katolicy, gdy tymczasem jego znaczenie jest znacznie szersze. W starożytności bowiem było to narzędzie do wykonywania kary śmierci w sposób najcięższy w prawie rzymskim, a najbardziej hańbiący wedle Pisma św. Opis stanowi fragment Wstępu

W pierwszej dekadzie XX wieku ? mając za sobą około czterdziestu lat znajomości z Muzą Klio, w których najwięcej uwagi poświęcałem wczesnym czasom nowożytnym, chociaż wychodząc od schyłku średniowiecza systematycznie zbliżałem się ku czasom nam bliższym ? zdecydowałem się odłożyć, mam nadzieję, że chwilowo ? zaplanowane wcześniej tematy i skoncentrowałem na historii współczesnej, której byłem obserwatorem. Wynikło to z faktu niebywałego manipulowania nią w Polsce doby wielkich przemian ustrojowych i widocznego gołym okiem fałszowania obrazu dziejów, co oficjalnie zostało ubrane w kostium tzw. polityki historycznej. - fragment Wstepu

Wyróżnienie Stowarzyszenia Wydawców Katolickich FENIKS 2013 Uzasadnienie Jury: ,,Bogato ilustrowany album ukazujący mistrzowską edytorską panoramę dokonań najbardziej zasłużonych dostojników rodzimego Kościoła i ich ważnego wkładu w historię polskiej państwowości”. Bogato ilustrowany album ukazuje arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski oraz ich wpływ na dzieje Kościoła, Polski i Europy. Każdy biogramy zamyka kalendarium ważnych wydarzeń z historii Polski i powszechnej. Niezwykle atrakcyjną szatę graficzną tworzą reprodukcje miniatur i obrazów, unikatowych dokumentów, zdjęcia obiektów i pamiątek związanych z postaciami prymasów.

Zbiór kilkunastu artykułów dotyczących sienkiewiczowskiej Trylogii. Autor artykułów, Prof. Marceli Kosman, podejmuje liczne tematy dotyczące dzieła Sienkiewicza, kreśląc barwną opowieść o trudnych czasach niewoli, w których powstawały kolejne części Trylogii, oraz przywołując zacięte dyskusje, toczące się od chwili pojawienia się drukiem pierwszych odcinków Ogniem i mieczem. Autor cytuje słowa wiernych czytelników oraz badaczy, zachwyconych stworzonym przez Sienkiewicza światem powieściowym, nie brak tu jednak odniesień także do opinii krytyków. Prof. M. Kosman stara się odnaleźć złoty środek pomiędzy tymi głosami, przywołując główną ideę pisarstwa Sienkiewicza: „dla pokrzepienia serc”, która pozwala wybaczyć pewne świadome zabiegi twórcy Trylogii na prawdzie historycznej. Autor nie bez krytyki opisuje warsztat twórczy powieściopisarza, wskazuje źródła, z których powieściopisarz mógł korzystać, bada historyczne pochodzenie bohaterów sienkiewiczowskich. Specjalna uwaga została poświęcona związkom Henryka Sienkiewicza z Wielkopolską oraz postaci Ignacego Mosia – pomysłodawcy Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza w Poznaniu.